Taw xkomon li esil arin 

Rik’in li raqal aatin a’in twaj raj xyee’b’al chanru wank li ha’ sa’ li qatenamit Watemaal, ut chixjunil li na’leb’ak yook chirix jo’ chixjunil li chaq’rab’ yo chaq chi wakliik chirix kiib’ oxib’ po chaq anajwank. Li na’leb’ a’in mawa’ ak’ sa’ li qatenamit, nawb’il naq najter xtiklaakchaq xnumsinkil  chiru rochochil li chaq’rab’, naab’al li na’leb’, a’b’anan li na’leb’atq a’an, ink’a naxsik’ li xk’a’uxl li komonil, yal xk’auxl b’an jun chi poyanam, malaq jun chi ch’uut. Wi’ yaal naq li ha’ aajel ru chiru li qayu’am, aajel ru naq tqayole rix li xyu’am ut tqakol rix, re naq wanqeb’ xha li qalal qak’ajol.

 

Jun ch’uutaq li chaqrab’ chirix li ha, tento naq tye k’aru aajel ru xb’aanunkil sa’ junpaat ut moqon chirix xkolb’al xyu’am li ha’, jo ajwi’, ch’olch’ooq chi us li xk’ulub’eb’ ut xb’anuhomeb’ chixjunileb’ li poyanam; tento naq wanq xk’ajkamunkil li naroksi chi chaab’il li ha’, li narahok ut nakolok re ut xtenab’ankil chaq’rab’ sa’ xb’een li nachoyok ut natz’ajnink ru; b’anaq li na’leb’ a’in, wi’ wank junaq xtz’aq, chixjunil li poyanam re li tenamit Watemaal natojok re. Junaq chaab’il chaq’rab’ aajel ru a’b’an ink’a tz’aqal ru wi’ ink’a nab’aanumak chi chaab’il ut chi anchal ch’oolejil chixjunil li naleb’ naxye chirix li xkolb’al li sutam ut li komonil, ut qanawaq naq: Wi’ maak’a li na’leb’ re xwaklesinkil li komonil, maak’a’aq ajwi’ li na’leb’ chirix chanru xkolb’al rix li sutam b’ar wankeb’ li k’ila xul ut che’ k’aam. Ut rik’in a’in yookin xkutanob’resinkil li xjolomil li na’leb’ yookin xtz’iib’ankil rix li naxye, k’uulan ha’ Boa, sa li aatinob’aal portugués, li naru xnumsinkil sa’ q’eqchi’  jo: “K’uulank chaab’il ha’”.

 

Li nimla k’anjel a’in naxk’e sa’ ajl li komonil ut chanru xkolb’al rix li xna’jeb’ li xul ut li che’ k’aam, ut yo chi xb’aanunkil jun li nimla ch’uut  Itaipu Binacional, xk’ab’a’; jun xyuawa’ kaxlan xaml, nk’anjelak rik’in xmetz’ew li ha’, wank aran Brasil. K’uulank chaab’il ha’, numenaq lajeeb’ hab’ xtiklajin chaq, jo jun naleb’ re xraab’al ut xkolb’al rix li ha’, naxsik’ ajwi’ naq chaab’ilaq ru li ha’ ut naxkol rix li xyu’am li nima’ Paraná xk’ab’a’, b’arwi’ natawlimank li nimla molam aj k’anjel chirix kaxlan xaml. K’auxlanb’il chi us li xk’ab’a’ xe xk’e “K’uulank chaab’il ha’” b’anaq re naq wanq li chaab’il ha’, li nak’ehok yu’am ut sahilal, tento xk’anjelankil rix, jo’ chanru nak’anjelamak li ch’och’. Li k’anjel a’in xkuutiik rix xb’aan li nimla molam b’ar wankeb’ junch’uut chi tenamit, Naciones Unidas xk’ab’a’, jo jun li chaab’il b’aanuhom re xkolb’al rix xyu’am li ha’ jo’ ajwi’ li yu’amej. Ut x’elk chi uub’ej li na’leb’ b’arwi’ xe’ xye naq li ha’ chanchank xjuruxh’ junaq li poyanam, b’anaq li ha’ naxk’am chaq li wakliin, ut narisi li ne’b’a’il,  ab’anan tento naq kolb’ilaq rix li xyu’am. Li na’leb’ a’in tustu ru chixjunil li xb’anuhom, ab’anan aajel ru xyeeb’al, naq wankeb’ sa’ ajl chixjunileb’ li poyanam ut li k’ila molam; chapinb’ileb’ rib’ chixjunileb’ re naq chixjunil li na’leb’ na’elk ut nak’anjelaman rix nahulaq rik’ineb’ li k’aleb’aal ut li xmolameb’ malaq ruuchileb’ li k’aleb’aal, ut chi jo’kan sa’ komonil nasik’mank li xwaklejik li komonil chi chaab’il ut tz’aqal reeru. Chaab’il yo chi elk li k’anjel ut li tenamit Brasil yo xk’eeb’al chi nawe’k li rusilal.

‍

‍

Li xchaab’ilal a’an naq li k’anjel a’in ak wank chikan sa li tenamit Watemaal, ut xtiklaak chaq chiru li xk’anjel li xkab’il aj jolominel re li rochochil Wakliil chi chaab’il Ivanova Ancheta ut sa’ xk’ab’a jun li komon k’auxl wank ri’kin li awab’ej re li tenamit Brasil ut Watemaal. Li k’anjel a’in yo chi b’aanuk sa kiib’ li ninqi k’anjel arin Watemaal; jun aran Santa Rosa ut jun chik Alta Verapaz, ut chaab’il tz’aqal yook chi elk. Aajel ru junaq xchaq’rab’il li ha, li tk’e sa ajl li xna’leb’eb’ li komon ut li sutam b’ar wankeb’ li xul ut li che’ k’aam, jokan ut naq li k’anjel K’uulank Chaab’il Ha’ nasuqi chiqu jo jun aj k’amol b’e li tento aajel ru xtaaqinkil.