2238-3500
relacionespublicas@dencmi.com

NA’LEB’ CHIRIX CHANRU XK’LB’AL RIX LI XYU’AM
EB’ LI Q’UQ
(pharomachrus mocinno mocinno de la llave)

Manuel Alejandro Barrios

Eb’ li Q’uq’ (Pharomachrus mocinno mocinno De la Llave), nawb’il ru jo’ eb’ li xul jwal ch’ina’useb’ chi us sa’ xb’een li ruchich’och’, sa’ xk’ab’a’ li rismal ut sa’ xk’ab’a’ chanru nake rupupik. Eb’ li qana’ qayuwa’, chalen chaq, wank xloq’al li xul a’in chiruheb’ chaq, li rismal xe’ roksi chaq li ajaw re li tenamit maay ut asteek, jo sahob’ ru li xb’atb’aleb’, ut eb’ laj náhuatl xe’ xk’ab’a’in “Quetzalcoatl“ li naraj naxye, li k’anti narupupik. Li Q’uq’ a’an jun reetalil li tenamit Watemaal, ut nawb’il ruc hi us xb’aaneb’ chixjunil li poyanam re li tenamit. Li xna’aj a’an li tz’uul ut eb’ li k’iche, ke ru chi us, natiklaak chaq toj Chiapas aran México toj sa’ xmaril li tenamit Panamá. Li k’anjel xb’aanumank sa’ eb’ li na’jej wank chixk’atq Renace I ut Renace II, re xnawb’al ma li na’jej ut eb’ li tzuul wank chire li roq nima’ re chi k’ajb’om, naru na xyu’ami rib’ malaq naru nake k’ayk chi wank eb’ li q’uq’.

Re xnawb’al rusil li k’anjel a’in, ut re na xnawb’al ma li q’uq’ naru na k’ayk chi wank sa’ junaq li na’jej, xyalmank reetalinkil xna’jeb’ li q’uq’ b’arwi’ x-oksimank li k’auxl chirix li ajl naxk’ab’a’in sa kaxlan aatin algoritmo de Máxima Entropía (MAXENT) (Phillips, Anderson, & Schapire, 2006), li k’anjel na xb’aanu li na’leb’ a’in re xnawb’al ma us li tzuul ut ma us eb’ li k’iche’ ut che’k’aam wank chixk’antq Renace I cho’q xna’aj li q’uq’, rik’in li na’leb’ a’in xnawmank ajwi’ ma wank li pim naru na xtzeka li q’uq’, ut xtawmank naq numenaq wuqlaju (17) paay chi pim wank aran li naru na xtzeka li q’uq’; naru nayeemank naq li na’jej a’in, us cho’q re li q’uq’ b’arwi’ naru na wank chi sa xch’ool ut b’arwi’ naru na xpuktas rib’. Nawb’il anajwank naq eb’ li q’uq’ naru nake rupupik numenaq oxk’aal (60) hil (Qawa Paiz 1996). Anajwank toj maak’a’eb’ li q’uq’ sa’ li tzuul wank chixk’atq Renace I ut Renace II, b’anaq najt chi us wank ut nawb’il naq li q’uq’ naru na hulaq moqon wi’ treek’a naq ink’a chik sa wank sa’ li xna’aj, jo’kan ajwi’ wi’ li q’uq’ treek’a naq sa’ li na’jej a’an wank li xtzakaemq naru narupupik aran. Jokan ut naq aajel ru xkolb’al rix li k’iche’ xb’aaneb’ li poyanam re li k’aleb’aal junjunq, re naq moqon naru nawank li sik’ok ib’ sa’ xk’ab’a’ li che’k’aam wank sa li tzuul ut chijo’kan naru nake’ xsik’ rib’ eb’ li poyanam ut naru nake’ xwaklesi li xk’aleb’aal ut li xsutam.

CHANRU XB’AANUNKIL
LI SUTAM

Li molam Renace k’ub’k’u chiru chan ru naru naxkol, chanru ink’a naru nasachk, chanru xwaklesinkil ut xchaab’ilob’resinkil b’ayaq rix li sutam re li teep Alta Verapaz. Li k’anjel k’auxlanb’il xb’aanunkil na xk’e sa’ ajl li chaq’rab’, li xk’anjelankil rix chi tz’aqal reeru li na’leb’, re xwaklesinkil ut xchaab’ilob’resinkil chi us li sutam.

Committed with the environment

Renace has a pyramidal strategy specifically designed for the protection, conservation and recuperation of environment in Alta Verapaz. The strategy considers Legal fulfilment, Best Practices implementation and Environment transcendence.

CHANRU XB’AANUNKIL
LI SUTAM

Sa’ li molam Renace, chixjunil li qak’anjel naqab’aanu, junelik yooko rilb’anl naq ink’a tz’ajni ru li iq’, li ch’och’ malaq li ha’, b’anaq junelik yooko rilb’al ut xyo’lenkil rix li qab’aanuhom, b’anaq naqanaw naq ka’ajwi’ chi jo’kan, naru naqasach xwankil chixjunil li k’anjel ink’a us li naru naxmux malaq na xtz’ajni ru li iq’, ch’och’ malaq ha’ wank sa li qasutam.

Jo’kan ajwi’, nakook’anjelak chirix xkolb’al rix, ut rawb’al xkomon malaq xkolb’al rix xyu’am chixjunil li k’ila xul ut chixjunil li che’k’aam li wank sa’eb’ li na’jej yookowi’ chi k’anjelak.

Eco-social programs develop with the communities

In the Axis or Environmental importance we implemented projects focused in adaptation to the climate changes. Such projects contribute to environment recuperation and conservation, as well as to improve agricultural practices in the influence zone communities.

The main programs are:

- National Strategy of Quetzal Conservation  
- Agricultural excellence       
o Strengthening of crop: corn, beans, coffee, cacao and cardamom.       
o Family market gardens establishment       
o Permaculture       
o Crops diversification 
- Basin reforestation  
- Philanthropic Tourism

Viability study of Quetzal population

At Renace we have a Private Natural Reserve of 46 hectares which will serve as a home for the program “National Strategy for Quetzal Conservation”.
READ STUDY

II. BEST PRACTICES IMPLEMENTATION

Practices that go beyond legal commitments

At Renace we are committed with the environment beyond applicable agreement. To achieve our conservation objectives we have implemented diverse programs, among them: Reforestation Program, Environmental Education Program, Cleaning and ornament Program, among other activities.As part of the implementation of best practices, at the Hydroelectric Complex Renace we made a fauna and flora monitoring of the species that are around all projects.

Read about founded species:

Mammals

medium and small
mammals inventory

Bird

inventory

Scarabaeoidos

coleopteran insectinventory

Flora

Flora inventory

I. LEGAL COMPLIANCE

National legislation compliance

Renace is oriented to the respect of National Applicable Rules which includes the compliance of mitigation measures proposed at the environment impact study, of the requirements of its approving resolution and else in force legislation.To assure effectiveness of the strategy we have an air, noise and water quality monitoring program.

Komonil k’anjel aatinanb’il rix rik’ineb’ li poyanam re li k’aleb’aal


Sa’ li xraqalil li k’ila k’anjel chirix li sutam, yooko chi k’anjelak chirix chanru xtzolb’al li wank sa junaq li na’jej yo chi jalaak ru junelik. Li k’anjel naqab’aanu na xsik’ waklesinkil ut xkolb’al rix li yu’amej wank sa’ junaq li na’jej, jokan ajwi’, naxsik’ xchaab’ilob’resinkil li awk sa’ eb’ li k’aleb’aal b’arwi’ nakook’anjelak.

Li k’anjel naqab’aanu ha’aneb’ a’in:

- Xkolb’al rix li xyu’am li q’uq’
- Chaab’il awk
  o Xchaab’ilob’resinkil li awimq; ixim, kenq’, kape, tz’i’ ut kakaw
  o Xtzolb’al awk chirix ochoch
  o Tzolok awk chi tz’aqal reeru
  o Xk’ihal awk
- Rawb’al che’ chi re li ha’
- Och-b’eeninb’il aj b’e

Tzolok
chirix chanru xkolb’al rix xyu’am ut li xna’aj li q’uq’

Sa’ li molam Renace yooko Xkolb’al Rix Jun Li Na’jej waqib’ roxk’aal (46) ektaar xnimal, b’arwi’ tk’anjelamanq li na’leb’
“K’anjel Re Xkolb’al Rix Li Xyu’am Li Q’uq’”
TAW XKOMON LI ESIL ARIN

XTZOLB’AL CHAAB’IL WANK TAW XKOMON LI ESIL ARIN

Taw xkomon li esil arin
K’anjel ut na’leb’ na xq’ax ru li naxye li chaq’rab’

Sa’ li molam Renace wank qilom chirix li sutam, naru naqaye naq naqaq’ax ru li naxye li chaq’rab’. Re xtawb’al xjayal
li qataaqihom chirix li xkolb’al rix li sutam, naab’al li k’anjel yooko xk’anjelankil rix: Rawb’al li che’, Tzolok chiri li sutam, K’anjel chirix xokok
mul ut xyamresinkil re li nima’ wanko wi’, ut naab’al chik xkomon.

Jo’ xkomon li qak’anjel naqab’aanu re xchaab’ilob’resinkil li sutam, sa’ eb’ li na’ajej wankeb’ chi xk’atq li Nimla Molam Aj
K’anjel Chirix Kaxlan Xaml Renace, junelik yooko rilb’al ut xk’aak’alenkil li xyu’ameb’ li k’ila xul ut xyu’ameb’ li che’k’aam.

Naweb’ ru li k’ila xul ut k’ila che’k’aam wankeb’ sa’ li na’jej a’in:

Mamíferos

inventario de mamíferos medianos y pequeños

Aves

inventario de especies

Escarabajos

inventarios de escarabajos

Flora

inventario de flores encontradas

I. XPAAB’ANKIL LI CHAQ’RAB’

Taw xkomon li esil arin
XPAAB’ANKIL LI CHAQ’RAB’

Wank sa’ qab’een xb’aanunkil li naxye li chaq’rab’
Li molam Renace wank sa’ xb’een xpaab’ankil ut xb’aanunkil chixjunil li na xye li chaq’rab’, jo chixjunil li k’anjel re xkotz’b’al xwankil li ch’a’ajkilal naxk’am chaq li k’ila k’anjel, li tz’ilb’il chaq rix sa’ xtiklajik li k’anjel, ut chixjunil li b’aanu taaraj re naq chaab’ilaq junelik li k’anjel chixk’atq li nimla molam aj k’anjel chirix kaxlan xaml, ut wi’ wank chik xkomon li chaq’rab’ taaelq chaq, wank ajwi’ sa’ xb’een xpaab’ankil ru.
Re xnawb’al naq chaab’il li k’anjel yo chi b’aanumank, yooko rilb’al junelik li xchaab’ilal li i’q’, li xyaab’ li k’anjelob’aal ut xchaab’ilal li ha’.

Complejo Renace I Y II

INVENTARIO DE FLORA
Y FAUNA

Como parte de las mejores prácticas, el complejo
Hidroeléctrico Renace realiza un monitoreo faunístico y florístico de
las especies que pueden ser encontradas en los alrededores de sus centrales
Renace I y Renace II.

     Leer Más     

Quetzal

Viabilidad de manejo de la población del Quetzal

Mamíferos

Inventario de mamíferos
menores y medianos

Aves

Inventario
Avifaunístico  

Picudos

Inventario de
Bosques

Flora

Inventario de
Flora

Wank la k’auxl chirix malaq la patz’om
¡taqla chaq la tz’iib’!

XTAQLANKIL LI ESIL